Hoofdstuk 3 Visie ambitie en beleid voor openbare verlichting

Visie: Donker waar mogelijk, licht waar nodig

Openbare Verlichting op Maat

De gemeente kiest voor ‘Donker waar mogelijk, licht waar nodig’. Dit betekent dat zij alleen verlicht waar en wanneer dat nodig is. Voor ieder gebied en per wegcategorie maakt de gemeente een afweging op maat.

Doelen: de gemeente plaatst verlichting in de openbare ruimte om bij te dragen aan:

De gemeente houdt bij iedere keuze rekening met duurzaamheid, leefbaarheid en de maatschappelijke kosten. De gemeente wil zorgvuldig omgaan met:

energie
materialen (lampen, armaturen, lantaarnpalen)
de leefomgeving in de avond en nacht: voorkomen van lichthinder, lichtvervuiling en het beschermen van donkerte
de leefomgeving overdag: lantaarnpalen en armaturen versterken de ruimtelijke kwaliteit en de gewenste sfeer
de kosten die verlichting met zich meebrengt over de totale levensduur gerekend

Ambitie: geen verdere toename

Het ambitieniveau van Zwartewaterland is geen verdere toename van de totale lichtuitstoot. Deze ambitie is lastig meetbaar, de intentie is echter helder:

de verstoring door licht in totaliteit neemt niet verder toe
bij huidige storende bronnen wordt bekeken of hier verbetering mogelijk is
bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen wordt de verlichting dusdanig ingericht dat de kwaliteit van de leefomgeving wordt versterkt

Doel is nadrukkelijk niet om nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen tegen te houden. Het gaat erom de extra lichtbronnen zo min mogelijk op de omgeving te laten storen door een bewust en duurzaam verlichtingsplan.

De gemeente voert hiervoor diverse activiteiten uit passend bij de bestaande gemeentelijke taken en projecten. De gemeente zoekt hiervoor de samenwerking met lichtbroneigenaren en heeft een stimulerende rol.

Beleid: zorgvuldig toepassen van openbare verlichting

Besluitvorming in 5 stappen

De gemeente Zwartewaterland kiest niet automatisch voor het plaatsen van openbare verlichting. Ze bekijkt eerst of er andere mogelijkheden zijn om de weg veilig te maken. Als er verlicht moet worden, doet de gemeente dit zo bewust mogelijk. Dit voorkomt onnodig energieverbruik en lichtvervuiling.

Als de gemeente de weg of de verlichting gaat aanpassen, doorloopt zij de volgende stappen:

infrastructurele maatregelen waardoor geen/minder verlichting nodig is
passieve markering (verbeterde reflectietechnieken o.a. in bebording, belijning en bebakening)
actieve markering (innovatieve reflectietechnieken met LED lampjes in wegdek, betonbanden of bakens)
energiezuinige lampen plaatsen met een laag vermogen
innovatieve technieken toepassen (slim schakelen, eventueel dimmen)

Het uitgangspunt van deze 5 stappen is het beperken van de hoeveelheid licht bij het ontwerpen of herinrichten van de openbare ruimte. Verlichting wordt in samenhang bekeken met het ontwerp voor beplantingen, schuttingen, paden en dergelijke. Voordat wordt verlicht, dient een zorgvuldig en integraal ontwerp van de openbare ruimte te worden gemaakt.

Toepassen ROVL-2011: Hoeveelheid licht op straat

Als er vanwege veiligheid verlichting nodig is, zoals in bovenstaande stappen 4 en 5, hoeveel licht plaatst de gemeente dan? De landelijke Richtlijn Openbare Verlichting (ROVL-2011) adviseert over de sterkte van het licht en over hoe gelijkmatig het verspreid is over het wegdek.

De gemeente Zwartewaterland benut de richtlijn als hulpmiddel en richtsnoer ten behoeve van de verkeersveiligheid en de sociale veiligheid. Wel maakt de gemeente per situatie een eigen passende keuze in het kader van haar visie ′donker waar mogelijk, licht waar nodig′, oftewel bewust verlichten.

De adviezen in de ROVL sluiten qua lichtniveau meer aan bij de gebouwde omgeving in stedelijke gebieden. Daar is men gewend aan meer licht op straat, bebouwing, drukte en wellicht meer veiligheidsproblemen.

De gemeente Zwartewaterland kiest voor verlichting die past bij de eigen, landelijke, omgeving, rekening houdende met de beleving van de openbare ruimte, energieverbruik, lichthinder en lichtvervuiling, landschap en de kosten van openbare verlichting.

Buiten de bebouwde kom

In het buitengebied verlicht de gemeente zo min mogelijk. Alleen ten behoeve van de verkeersveiligheid wordt op bepaalde locaties verlicht wanneer markering niet voldoende oplossing biedt. Dit is conform de landelijke adviesrichtlijn ROVL-2011. Àls er wordt verlicht, wordt er meestal voor oriënterende en niet voor gelijkmatige verlichting gekozen. Een sobere verlichting blijkt meestal voldoende.

Binnen de bebouwde kom - verlichtingssterkte

De gemeente streeft bij de aanleg en vervanging van verlichting naar een verlichtingssterkte van ongeveer 70% van de ROVL. Waar nodig, kan zij kiezen voor meer verlichting.
De gemeente beoordeelt 70% van de ROVL als een voldoende en passend lichtniveau op de meeste locaties omdat het landelijk gelegen Zwartewaterland van oudsher op een laag niveau is verlicht en mensen hieraan gewend zijn.
Het menselijk oog kan het verschil tussen een hogere en lagere verlichtingssterkte niet goed waarnemen. Voor de beleving van het straatbeeld en het rijcomfort is de mate van gezichtsherkenning (lichtkleur) en de gelijkmatigheid veel belangrijker dan de verlichtingssterkte.

Binnen de bebouwde kom - gelijkmatigheid

Gelijkmatigheid vindt de gemeente Zwartewaterland van belang voor de verkeersveiligheid en voor de sociale veiligheid. Bij nieuwe aanleg en renovatie wordt gestreefd naar de gelijkmatigheid gelijk aan de ROVL-2011. Bij vervanging op bestaande lantaarnpalen blijft de gelijkmatigheid vaak gelijk aan de huidige situatie.
Gelijkmatigheid voor sociale veiligheid en sfeer: vooral in het centrumgebied en woongebieden vindt de gemeente het belangrijk dat hier overal evenveel licht is (dus zonder teveel lichtere en donkere plekken) omdat mensen dat juist in dergelijke verblijfsgebieden als prettig ervaren.
Gelijkmatigheid voor verkeersveiligheid: op doorgaande wegen en bedrijventerreinen vindt de gemeente gelijkmatigheid alleen van belang voor verkeersveiligheid zoals op rotondes.

Binnen de bebouwde kom - fietspaden en voetpaden

Vrijliggende fietspaden en voetpaden worden in principe niet verlicht, mits er acceptabele alternatieve routes zijn. Fietspaden en voetpaden met een overwegend recreatieve functie worden niet verlicht.

Toepassen Politie Keurmerk Veilig Wonen

De gemeente Zwartewaterland heeft vanuit de discipline ′verlichting′ de voorkeur om woonwijken qua verlichtingssterkte niet op het niveau van het certificaat Veilige Omgeving te verlichten. De gemeente vindt de verlichtingssterkte uit de adviesrichtlijn ROVL namelijk niet passend in Zwartewaterland.
De meeste bewoners zijn gewend aan de huidige mate van verlichting. Bij een renovatie zal de kwaliteit van het licht en het zicht al sterk verbeteren doordat er nieuwe verlichtingstechnieken toegepast worden en de lichtkleur naar warmwit gaat.
Qua gelijkmatigheid komt het gemeentelijke beleid voor Bewust Verlichten en de ROVL/PKVW wel overeen.
De gemeente én het politiekeurmerk geven aan dat de voortuinen en voorgevels niet door de openbare verlichting hoeven worden aangelicht.
De gemeente Zwartewaterland heeft vanuit de discipline ′verlichting′ de voorkeur om achterpaden niet te verlichten. Door een gebrek aan sociale controle, kan verlichting een schijngevoel van sociale veiligheid geven. Het verlichten van achterpaden zorgt daarnaast vaak voor lichthinder voor omwonenden, lichtvervuiling en extra energieverbruik.
De gemeente spreekt met woningcorporaties en bouwende partijen over veiligheid in de woonomgeving. Het Politiekeurmerk maar ook het beleid van Bewust Verlichten van de gemeente vormen de onderlegger bij eventuele afspraken.
De discipline ′stedenbouw′ houdt vanaf de start van het ontwerp voor de inrichting van de openbare ruimte rekening met de wens om verlichting te verminderen én met de adviezen vanuit het PKVW (zols voorkómen van het aanleggen van achterpaden).

Toepassen Keurmerk Veilig Ondernemen

Het verlichtingsniveau op bedrijventerreinen en de lichtkleur hangen af van de functie en gebruik van het terrein en de huidige verkeers- en objectieve sociale veiligheid.
De gemeente streeft alleen naar een gelijkmatigheid conform de landelijke richtlijn ROVL-2011 wanneer de lantaarnpalen opnieuw worden geplaatst.
De gemeente Zwartewaterland heeft niet het streven vastgelegd om aan het KVO te gaan voldoen. De gemeente bespreekt wel met de bedrijven welke veiligheidsmaatregelen zinvol zijn en welke verlichting passend is gezien de situatie qua veiligheid, leefbaarheid en duurzaamheid.

Aansprakelijkheid (Burgerlijk Wetboek)

De gemeente weegt per gebiedstype en per wegvak zorgvuldig af wat passende verlichting is, gebaseerd op een lichttechnische berekening.
Dit beleidsplan geeft aan welke motivatie de gemeente heeft bij haar keuzes voor wat betreft wel of niet verlichten, de verlichtingssterkte en gelijkmatigheid.
Bij de zorgplicht van de gemeente hoort niet alleen een bewust keuze voor wat betreft nieuwe verlichting. Van evenveel belang is goed beheer en onderhoud door tijdige vervanging van lampen, armaturen en masten.

Eigen net, arbeidsomstandigheden en installatieverantwoordelijkheid

Bij nieuwbouw of reconstructie van een gebied legt de gemeente een eigen electriciteitsnet aan voor de openbare verlichting. De gemeente heeft daarmee in die gebieden volledig beheer en zeggenschap over de openbare verlichting zowel bovengronds als ondergronds.
De gemeente Zwartewaterland heeft een installatieverantwoordelijke aangewezen.
De gemeente Zwartewaterland draagt zorgt voor de veiligheid van haar eigen elektrische installaties door de verantwoordelijkheid tijdens montage, onderhoud en verwijdering expliciet bij de aannemer te leggen via het bestek.
Het beheerplan beschrijft de periodieke inspecties van de installaties en instructie van betrokken medewerkers.
Bij de uitbesteding van elektrotechnisch werk beschrijft de gemeente de veiligheidseisen waaraan de aannemer dient te voldoen.

Lichtkleuren

De gemeente kiest bewust per gebied welke lichtkleur zij toepast. Belangrijk bij de keuze van de lichtkleur is:

de mate van gezichtsherkenning. In het oude oranje licht vallen kleurcontrasten weg waardoor nuances in gezichten en kleuren lastig te zien zijn. Dit type licht is in 2015 nog veel in Genemuiden en in mindere mate in Zwartsluis te zien. Deze verlichting wordt de komende jaren vervangen door witte verlichting.
de mate van energiebesparing en levensduur. Een van de technieken in de LED verlichting is dat er blauw licht wordt gemaakt wat met fosforen in andere kleuren wordt omgezet. Het oorspronkelijke blauwige, felwitte licht geeft daardoor de minste energetische verliezen, is daardoor het meest energiezuinig en heeft de langste levensduur.
sfeer. In verblijfsgebieden zoals centrum of woonwijken wordt meestal voor een warmere kleur gekozen vanwege de sfeer. Het blauwwitte licht komt zakelijker over en wordt daarom meestal op doorgaande wegen en bedrijventerreinen toegepast.

Onderstaande opsomming geeft een richtsnoer voor nieuwe of te vervangen verlichting, maar besluitvorming is altijd maatwerk.

Woonwijken (erftoegangswegen) en Centrum/Winkelgebieden - warmwit - wit
Bedrijventerreinen en hoofdstructuur (gebiedsontsluitingswegen) - wit
Buitengebied - warmwit
Natuurgebied - warmwit, groen, oranje of amber